پشت پرده توافق ایران و عربستان

اراده ملت، فائزه صدر: با اینکه توافق اولیه میان ایران و عربستان در اسفند ماه سال گذشته و در جریان دیدار مشاوران امنیت ملی دو کشور در چین به امضا رسید، اما مقامات این توافق طی چندین دور گفتگو پیش از پکن، در بغداد و عمان جریان داشت. با این حال انتشار خبر صلح میان دو کشور بسیار غیر منتظره بود. گویی هر دو کشور متن توافق را در دست داشتند و تنها مورد باقیمانده توافق بر سر زمان انتشار خبر بود. همان طور که هر دو کشور هفت سال پیش آماده تقابل و قطع روابط با یکدیگر بودند. اراده ملت در گفت و گویی با قاسم محب علی دیپلمات پیشین به بررسی این نزاع و توافق می‌پردازد که در ادامه می‌خوانید:

منشأ اختلافات ایران و عربستان چه بود و مجموع چه مسائلی در دی ماه 94 منجر به بسته شدن فضای دیپلماتیک میان دو کشور شد؟
بن سلمان پس از کودتا علیه جانشین پدرش، ولیعهد عربستان و سایر مخالفانش، قدرت را در دست گرفت. از آن تاریخ تا مدتی نسبتاً طولانی عربستان دستخوش تغییر تحول بود. و تغییرات ژئوپولتیکی مهمی را حول محور جانشینی تجربه کرد.
مدیریت این دوره و حوادث‌اش برای بن سلمان سخت بود اگر چه او با استبداد ویژه سعودی‌ها سعی داشت شرایط را کنترل کند؛ اما تبعات کودتای بن سلمان تا مدت‌ها گریبان‌گیر عربستان سعودی بود.
بن سلمان برای منحرف کردن افکار عمومی بهانه‌ای بهتر از ایران نداشت. ایران در حوزه‌های مختلفی از جمله سوریه با حمایت از بشار اسد افکار عمومی عربستان را ناراضی کرده بود. فضای رسانه‌های عربی افکار عمومی را برای خشمگین شدن از ایران آماده کرده‌بودند و بن سلمان از این بستر بهره برداری کرد.
در ایران هم ماجرای فرودگاه جده فراموش نشده بود و افکار عمومی برای تنش با عربستان آمادگی داشت. دو کشور از نظر فضای اجتماعی در دوره‌ای قرار گرفتند که بستر تنش آفرینی فراهم بود. ولی بن سلمان آگاهانه و با طرح و هدف گذاری وارد نزاع با ایران شد. تا از فضای ایجاد شده برای انحراف افکار عمومی و تثبیت خود در قدرت بهره ببرد.

بعد از 7 سال تنش در روابط دو کشور و جنگ خونین یمن چطور عربستان به یک‌باره احساس می‌کند که دیگر به برگ تنش با ایران نیاز ندارد؟ آیا توافق هم برگ دیگری برای عربستان است؟ 
مدت‌ها بود که نیاز به تغییر رویکرد در عربستان احساس می‌شد. هزینه بالای جنگ یمن و نیازی که بن سلمان به خروج محترمانه از این بحران داشت و همچنین استمرار پیدا کردن مسیر رشد اقتصادی موجب شد تا سعودی‌ها به‌سمت توافق با ایران حرکت کنند.
عربستان با ظهور بن سلمان رفتارهای غیر عادی زیادی نشان دادند. تهدید ولیعهد و بیعت گرفتن اجباری از او، زندانی کردن تعداد بالایی از تجار عربستان، حصر خانگی شاهزاده‌های سعودی، زندانی کردن نخست‌وزیر لبنان، ماجرای قتل جمال خاشقچی روزنامه‌نگار مخالف و یا جنگ یمن که همه و همه فضای رسانه‌ای منطقه و جهان را علیه عربستان سعودی و شخص بن سلمان به اتفاق‌نظر رساند. عربستان یک دوره پر تنش و پر افت و خیز را از سر گذرانده و قطعاً امروز تجربه و عقلانیت بیشتری دارد و در عرصه تصمیم گیری با وضعیت با ثبات تری عمل خواهد کرد.
فراموش نکنیم که یمن استخوان لای زخم بود. عربستان مدت‌ها است که می‌خواست به هر ترتیبی که شده این بحران را خاتمه بدهد.

به نیازهای عربستان و نقش توافق برای سعودی‌ها اشاره شد، از نگاه دولتمردان ایران توافق چه آورده‌ای برای کشورمان دارد؟
آنچه در پشت درهای بسته گفته‌می‌شود و مورد توافق واقع شده برای ما پوشیده است و ما از نگاه بیرونی و براساس تحلیل‌های موجود و با یک تصویر هوایی به توافق نگاه می‌کنیم.
یکی از مسائلی که در زمان توافق برجسته بود مساله عدم حمایت عربستان از رسانه‌های اپوزیسون بود. در صحبت‌های مقامات شنیده می‌شد که تلوزیون ایران اینترنشنال را مسبب تنش‌های چند ماه اخیر ایران معرفی می‌کنند. احتمالاً با این توافق طرف سعودی پذیرفته است که هزینه این کانال تلوزیونی را کاهش دهد یا قطع کند.
در دوره‌های قبل این مشکل با آمدنیوز وجود داشت و در ماه‌های اخیر ایران اینترنشنال محرک بود و به فضای اعتراضات دامن می‌زد.
من به آورده اقتصادی توافق خوش بین نیستم چون هر گونه گشایش اقتصادی و ورود ارز به کشور منوط به حل پرونده هسته‌ای ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی و برداشته شدن تحریم‌ها است.
اما توافق با عربستان سعودی به‌عنوان لیدر کشورهای عربی، از نظر امنیتی برای ایران اهمیت بالایی دارد و می‌تواند گسترش فضای ایران هراسی در منطقه را کند و متوقف کند.
در فضای صلح بین ایران و عربستان، خیال ایران از چالش با گروه‌های اسلام گرای تندرو نظیر داعش، القاعده و طالبان راحت‌تر است.
کاهش تنش‌های منطقه‌ای هم هزینه‌های امنیتی ایران را کاهش می‌دهد و هم هزینه‌های امنیتی طرف مقابل را می‌کاهد. توافق و از سرگیری روابط عربستان و ایران می‌تواند با جلوگیری از پیشرفت سریع پروژه ابراهیم، خط مقدم اسرائیل پشت مرزهای ایران را بشکند.
همچنین با این توافق نفوذ ایالات متحده در خاورمیانه کمتر از این می‌شود. چین روابط خوبی با ایران دارد و حجم بالایی از روابط اقتصادی را با سعودی‌ها شروع کرده همین مساله نقش آمریکا در منطقه را به چین محول خواهد کرد. خواسته ایران همین است ولی همان طور که اشاره کردم نمی‌توان به بهره اقتصادی این توافق امیدوار بود.