پیش نیازهای شکل گیری یک جامعه مدنی پویا

روز به روز با پیچیده تر شدن روابط سیاسی و اجتماعی، نقش جوامع مدنی به عنوان نهادهای مستقل و مهم در توسعه پایدار و متوازن بیش از پیش پررنگ تر شده است. جامعه مدنی به مجموعه‌ای از نهادها، گروه‌ها، و افراد اطلاق می‌شود که به صورت داوطلبانه و مستقل از دولت و نهادهای دولتی فعالیت می‌کنند. این جوامع مدنی، با تنوع و پویایی خود، نقش بسیار مهمی در ترویج ارزش‌های دموکراسی خواهی، ترویج مشارکت شهروندی، و توسعه اجتماعی و سیاسی ایفا می‌کنند. جامعه مدنی شامل سازمان‌های مدنی، فعالان مدنی، رسانه‌های مستقل و موسسات آموزشی و تحقیقاتی هستند که در تعامل و همکاری با یکدیگر، به توسعه پایدار و پیشرفت جوامع کمک می‌کنند. شکل گیری و حرکت روبه جلوی جامعه مدنی نیازمند شناخت دقیق و کامل پیش نیازهایی است که فرایند رشد و توسعه تشکل ها و نهادهای مدنی را تسهیل و تسریع می نماید. ترویج فعالیت های مدنی با قوی تر شدن طبقه متوسط: انباشت ثروت و فارغ شدن از موضوع معیشت سبب می شود انسان‌ها و جوامع به سمت تولید اندیشه و فعالیت‌های مدنی بیشتر گرایش پیدا کنند. زمانی که فرد از دغدغه معیشت و غم نان فراغت یابد به تقویت فکر و فعالیت‌های مدنی بیشتری مشغول می‌شود، در چنین شرایطی به مسائل اجتماعی و فرهنگی عمیق‌تری توجه می کند و تلاش می کند در بهبود جوامع خود نقش بهتری ایفا کند. به عنوان مثال، افرادی که به دلیل داشتن ثروت از نگرانی‌های مالی آزاد هستند، می‌توانند وقت بیشتری را برای فعالیت‌های زیست محیطی، انسانی و خیریه اختصاص دهند. در چنین شرایطی به تحقیقات علمی، هنر، فرهنگ و سیاست علاقه‌مند می شوند و می توانند در این زمینه‌ها فعالیت‌های سازنده‌ای داشته باشند. بنابراین، انباشت ثروت و فارغ شدن از موضوع معیشت می‌تواند باعث افزایش انگیزه افراد برای شرکت در فعالیت‌های مدنی و اجتماعی شود و به سوی بهبود اوضاع حرکت کنند. (تقویت طبقه متوسط و راهکارهای آن در این نوشتار نمی گنجد ولی می توان در آینده بیشتر به آنها پرداخت) آموزش از پایه: آموزش و تمرین فعالیت‌های مدنی در سنین پایین، به کودکان این امکان را می دهد تا با ارزش‌ها و اصول اساسی جامعه مدنی آشنا شوند. این آگاهی از جوامع مدنی، به ترویج مشارکت شهروندی و ارزش‌های دموکراسی خواهی کمک می‌کند. یاد می گیرند با همکاری، تعامل سازنده برای حل مسائل مشترک تلاش کنند و مهارت‌های اجتماعی لازم برای زندگی اجتماعی سالم را یاد بگیرند. شرکت در فعالیت‌های مدنی از کودکی، انگیزه و اعتماد به نفس کودکان را تقویت می کند. این تجربه به آنها می آموزد که نقش مهمی در جامعه برعهده دارند و می‌توانند به عنوان شهروندان مسئولیت پذیر و فعال، در آینده در توسعه و پیشرفت شهر و کشور خود نقش سازنده ای ایفا کنند. و در اینجا نقش نهاد آموزش و پرورش غیرقابل انکار است بایستی سازمان های مرتبط با این موضوع در دولت جدید طرح های نوینی را تدوین و به مرحله اجرا بگذارند به عنوان مثال: شوراهای دانش آموزی از حالت دکور بودن خارج شوند و با روش های تازه تر و ایده های نو دموکراسی و مطالبه گری و فعالیت جمعی را تمرین کنند. تولید و انباشت فکر و صیانت از آن: اندیشه و فکر به عنوان یکی از پایه‌های اصلی توسعه و پیشرفت جوامع بشری شناخته می‌شود. پاشیدن بذر اندیشه در جامعه، نه تنها به توسعه دانش و آگاهی افراد کمک می‌کند، بلکه فرهنگ گفتگو و تبادل نظر سازنده را ترویج می‌دهد. به ایجاد فضایی برای نوآوری، تحول، و مشارکت شهروندان در فرآیند تصمیم‌گیری‌های جامعه کمک می‌کند. با ازج نهادن به جایگاه آموزش، پژوهش، رسانه‌ها، فعالیت‌های فرهنگی و هنری، برای ترویج اندیشه‌های پویا و پیشرفته در تولید و انباشت فکر و اندیشه ایجاد انگیزه کنیم و بایستی همچنین حفظ و صیانت از فضای ذهنی افراد و ایجاد فضایی مناسب برای بیان افکار و اندیشه‌ها بدون ترس را فراهم نمود. به سازمان های مردم نهاد سوءظن نداشته باشیم: سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌ها با دیدگاه‌های مختلف و از زوایای گوناگون از جامعه پشتیبانی می‌کنند، با ارائه خدمات برای حل مسائل به ایجاد جوامع پویا و پایدار کمک می‌کنند. دولت‌ها و حکومت‌ها باید به عنوان یک فرصت برای توسعه پایدار به آنها نگاه کنند. پس بنابراین، به جای داشتن یک نگاه امنیتی و سوء ظن به سازمان‌های مردم‌نهاد و تشکل‌ها، بهتر است که این سازمان‌ها را به عنوان یک فرصت برای توسعه پایدار در نظر گرفت و از توانمندی‌ها، ایده‌ها و انتقادات آنها نهراسید و از ظرفیت آنان برای بهبود جامعه و افزایش تعامل میان نهادهای مختلف استفاده کرد.

لزوم پشتیبانی از رسانه های مستقل و منتقد: رسانه های مستقل به عنوان ستون‌های اصلی انتقاد و وزنه تعادل قدرت‌های سیاسی و اجتماعی عمل می‌کنند و سعی می کنند به مردم اطلاعات صحیح و مستند را ارائه ‌دهند. این نقش اساسی آنها برای تقویت دموکراسی و حفظ حقوق شهروندی و انعطاف پذیری حاکمیت و پویایی جامعه حائز اهمیت است. اما، رسانه‌های مستقل و منتقد در کشور ما با برخی چالش‌ها روبرو هستند. تحریم‌ها، سانسور، فشارهای سیاسی و اقتصادی، و حتی تهدید فعالان رسانه‌ای، از جمله مواردی هستند که ممکن است بر روند فعالیت رسانه‌های مستقل و منتقد تأثیر منفی بگذارند. دولت‌ها و جوامع باید برای ایجاد محیطی آزاد و امن برای فعالیت این رسانه‌ها تلاش کنند. دولت جدید می تواند برای برقراری ارتباط مستقیم و مثبت با رسانه‌های مستقل و منتقد به ارتقای روابط و افزایش شفافیت کمک کند و آن را در قالب دستورالعمل های حمایتی به زیر مجموعه های خود ابلاغ کند تا جامعه مدنی با فراغت و نگرانی کمتری نسبت به مسائل مرتبط رسیدگی و آنها در رسانه ها منتشر نماید. رسانه ملی، گفتگوی ملی: رسانه ملی نباید تنها در اختیار اقلیتی خاص باشد و سیاست های گروه های اندک سالار را پیش ببرد بلکه باید فارغ از هرگونه پیش داوری و تقسیم جامعه به خودی و غیرخودی تمامی افکار، نظرات، و اندیشه‌های مختلف جامعه را پوشش دهد و اینگونه به ترویج فرهنگ گفتگوی ملی و افزایش آگاهی عمومی، مشارکت شهروندان در فرآیند تصمیم‌گیری‌ها، توسعه فضا برای تبادل نظر و اندیشه و در نهایت به افزایش شفافیت و تقویت اعتماد عمومی در جامعه کمک کند و سبب رویش سرمایه اجتماعی را فراهم کند و ترمیم شکاف های اجتماعی را سبب شود. شبکه های اجتماعی تهدید نیستند، فرصت هستند: در جوامع مدرن، رسانه‌ها و فضای مجازی به عنوان یک فرصت و پلی برای تبادل اطلاعات، نظرات، و اندیشه‌ها میان افراد و گروه‌ها عمل می‌کنند نه تهدید!!. تأثیر فیلترینگ و محدودیت‌ها بر فضای مجازی و فعالیت‌های مدنی و مطالبه‌گری اجتماعی نکته‌ای حیاتی است که زیان های آن چندان نیاز به بررسی ندارد و از آسیب های آن همه آگاه هستیم برداشتن فیلترینگ از شبکه های اجتماعی به جهت فراهم نمودن فضایی مناسب برای گفتگو، تبادل نظر و افزایش دسترسی به اطلاعات و افزایش شفافیت و تقویت روحیه مطالبه گری به عنوان سازمان نظارت و بازرسی مردمی برعملکرد دولتمردان و چشمان بیدار جامعه امری ضروریست.