اشخاص و سازمان ها برای فساد و پولشویی از خلاء های قانونی بهره برداری می کنند

اراده ملت، فاطمه قدم: آذرماه امسال، خبری پیرامون فساد گسترده در ماجرای واردات چای به سرکردگی فردی به نام اکبر رحیمی در رسانه ها منتشر شد. از طرفی انجمن حسابداران خبره ایران به مناسبت گرامیداشت هفته حسابدار، همایش مبارزه با تقلب، فساد و پولشویی را در عصر هجدهم آذر ماه در سالن خلیج فارس پژوهشگاه نیرو برگزار کرد. به همین منظور اراده ملت، به سراغ یکی از متولیان این همایش، امیر ابراهیم زاده، عضو شورای عالی انجمن حسابداران خبره رفت و با وی به گفتگو نشست که در ادامه می خوانید:

تعریفی از پولشویی و وجه تمایز آن با فساد و تقلب بیان کنید؟ پولشویی در کشور ما تابع چه الگویی است و چطور اجرا می  شود؟
پولشویی یک فرایند غیرقانونی است که طی آن پول کثیف تبدیل به پول تمیز می  شود. فرایندی که به منظور پنهان کردن منشا واقعی پول کثیف ایجاد می  شود. اما فساد و تقلب به فعالیت  های غیرقانونی اشاره می  کند که شامل سوء استفاده از قدرت و موقعیت اجتماعی و ... است. به  طور مثال تحریف اسناد، تحریف صورت   های   مالی و رشوه دادن نمونه بارز فساد و تقلب است.
بنابراین اصطلاحات پولشویی، فساد و تقلب، به فعالیت  های غیرقانونی اطلاق می  شوند که هر کدام دارای مفاهیم جداگانه  ای می  باشند. اما قوانین مربوط پولشویی در ایران تابع قانون مبارزه با پولشویی مصوب سال 1385 است که به منظور جلوگیری از فعالیت غیرقانونی و حفظ امنیت مالی کشور تصویب شده است. این قانون مجازات سنگینی برای اشخاص و یا سازمان  هایی که در فعالیت پولشویی مشارکت می  کنند در نظر گرفته است نظیر زندان، جریمه مالی و حتی توقیف اموال.
همچنین برای اجرای صحیح این قانون در ایران، سازمان تحقیقات و پیگیری پولشویی تشکیل شده است که مسئول بررسی و رصد فعالیت  های مشکوک به پولشویی در کشور می   باشد و تعاملاتی با سازمان   های مشابه بین المللی دارد تا بتوانند فعالیت پولشویی را متوقف کنند.

خلأهای قانونی و حقوقی چه نقشی در پولشویی دارند؟ آیا با وجود تورم قوانین همچنان در حوزه پولشویی به تصویب قوانین جدید نیاز است؟
قوانین نقش مهمی در مبارزه با پولشویی ایفا می  کنند. اگر قوانین جامع و کامل نباشند اشخاص و سازمان   ها ممکن است از این خلاء های قانونی بهره   برداری کنند و به فعالیت پولشویی بپردازند. در حسابرسی داخلی یک الگوریتم ساده داریم که با تصویری برای شما توضیح می دهم و اینگونه شروع می  شود:

برای هر فعالیت ، آیا کنترلی وجود دارد؟ بله / خیر. اگر کنترل وجود ندارد که تکلیف مشخص است و  نیازمند اعمال کنترل و بررسی شرایط می   باشیم. اگر کنترل وجود دارد، آیا کنترل اجرا می  شود؟ بله/ خیر. اگر کنترل اجرا نمی  شود که باز تکلیف مشخص است، مقررات برای تضمین کنترل و تاکید بر اجرا صادر شود. اگر کنترل وجود دارد و اجرا می  شود، آیا کنترل اثر بخش هست؟بله/ خیر. این قسمت به اثر بخشی کنترل   ها اشاره می  کند.
در واقع در بسیاری از موارد شاید کنترلی تعریف شده است و این کنترل اجرا هم می  شود ولی به دلیل قدیمی بودن و تغییرات سازمان اثر بخشی خود را از دست داده است.
در خصوص قوانین پولشویی باید به این نکته اشاره کرد که این قانون عامل کنترلی است و اگر در بخش هایی خلاء داشته باشد، یحتمل بستری برای فساد و پولشویی فراهم خواهد شد. اگر قانون قدیمی باشد به احتمال قوی این قانون اثر بخشی خود را از دست داده است. به  طور مثال با توجه به وجود تورم، تغییرات اقتصادی و فن   آوری چه بسا نیاز به تصویب قوانین جدید و به  روز شده  ای وجود دارد تا اثر بخشی آن افزایش یابد.

به طور خاص در پرونده چای دبش کدام مورد اتفاق افتاده است؟ آیا این پرونده در حیطه رانت اقتصادی قابل تحلیل است؟ آیا ارزی که به واردات چای تخصیص شده و مفقود می شود در حوزه پولشویی قابل بررسی‌ نیست؟
از آنجایی که در خصوص پرونده چای دبش، اطلاعات دقیقی منتشر نشده است و از طرفی تمام اطلاعات موجود، گمانه   زنی  های رسانه  ای است، نمی  توان نظر صحیحی در این زمینه اظهار کرد. ولی به نظر می   رسد خلاءهای قانونی نقش مهمی داشته   اند. این پرونده ممکن است نشان دهنده رانت   های اقتصادی باشد. 
لذا به دلیل در دسترس نبودن اطلاعات شفاف و صحیح از ارزهای تخصیص یافته، احتمال افزایش فعالیت پولشویی زیاد می   باشد که این موضوع نشان دهنده اثر بخش نبودن قانون مبارزه با پولشویی است که نیاز به بازنگری قانون در این خصوص را می   طلبد. 

نقش سیستم حسابرسی و حسابداران در جلوگیری از پولشویی چیست؟
از آنجا که حسابداران مسئول اجرای سیستم کنترل   های داخلی در سازمان هستند، سیستم حسابداری و حسابرسی نقش مهمی در جلوگیری از پولشویی دارد و به دلیل فرایند سیستماتیک می  تواند در مواردی به این موضوع کمک کند.
به عنوان مثال حسابداران مسئول ارائه گزارشات مالی هستند که دو ویژگی صحیح بودن و به   هنگام بودن می  تواند نقش مهمی در شناسایی فعالیت  های پولشویی ایفا کند و یا شناسایی الگو  های غیرمعمول در تراکنش   ها یا حساب   ها می   تواند نشان دهنده فعالیت پولشویی باشد. همکاری و همراهی با حسابرسان و بازرسان مستقل می  تواند تضمین کند که تراکنش  ها و گزارشات مالی به درستی انجام شده  اند و نقض قوانین پولشویی کشف شود.
به  طور کلی، سیستم  های حسابداری و حسابرسی با ارائه اطلاعات دقیق و صحیح، شناسایی الگو  های غیر معمول و اجرای کنترل  های داخلی می  توانند نقش مهمی در جلوگیری از فعالیت  های پولشویی ایفا کنند.

با توجه به ارتباط مستقیم حوزه پولشویی و شفافیت از این‌منظر چه نقدی بر عملکرد دولت  ها وجود دارد؟ آیا می  توان رتبه کشور را در حوزه شفافیت مناسب دانست یا خیر؟
به نکته مهمی اشاره کردید. سالیان طولانی است که مقام معظم رهبری به شفافیت اقتصادی تاکید می-کنند. ما حسابدارها نیز همواره بر ضرورت شفافیت اقتصادی تاکید داشته  ایم. به  گونه  ای که اولین و دومین ایستگاه مسیر شفافیت اقتصادی را حسابداری (تولید اطلاعات مالی) و سپس حسابرسی (اعتبار دهی به صورت  های مالی) می  باشد. به نظریکی از مهمترین نقدها به دولت در این موارد، عدم توجه به حرفه حسابداری و حسابرسی است. 
اگر یک کشور در حوزه شفافیت عملکرد مناسبی داشته باشد، ضریب کاهش فعالیت پولشویی بسیار بالا خواهد بود و بلعکس. از این  رو اگر دولت  ها عملکرد مناسبی در این زمینه نداشته باشند این نشان از نقض سیستم نظارتی دولت است و بدین  گونه به عملکرد دولت نقد وارد است.
لازم به ذکر است که در مورد رتبه ایران در حوزه شفافیت، صرف ملاک و معیارقرادادن عنوان شفافیت صحیح نیست و باید عناصر دیگری نظیر قانون  گذاری مناسب، نظام قضایی و سایر عوامل سیاسی حاکم بر جامعه را مد نظر قرار داد. در حقیقت کشوری ممکن است در برخی زمینه  ها از نظر شفافیت عملکرد مناسبی داشته باشد اما در زمینه  های دیگر نقض داشته باشد که موجب کاهش رتبه آن در حوزه شفافیت شود. بنابراین برای ارزیابی رتبه کشور ایران در حوزه شفافیت، توجه به تمامی عوامل موثر در این زمینه توصیه می  شود و نتیجه  گیری بر اساس فعالیت پولشویی به  جهت بررسی عملکرد مناسب ایران در حوزه شفافیت منطقی نمی  باشد.

در دنیای پیچیده امروز، دیگر سانسور فقط جلوگیری از عرضه محصولات فرهنگی یا تغییر دادن آنها نیست بلکه غوطه‌ور کردن انسان‌ها در سیلاب اطلاعات بی اهمیت و نامربوط، نیز نوعی سانسور پنهان را برای ما ایجاد می‌کند. در بخش معرفی و پیشنهاد نشریه اراده ملت هدف ما این است که از میان این انبوه محصولات فرهنگی، گزیده هائی را برای شما برگزینیم تا بدین وسیله توجه تان را معطوف به آثار و وقایعی نمائیم که ممکن است حتی از دید تیزبین شما گرامیان دور مانده باشد.