مریم کوشکی
معرفی کتاب کاربست فلسفه در اخلاق‌حرفه‌ای (چاپ دوم)
۱. آغاز سخن
در جهان شتاب‌زده امروز، کمتر کسی فرصتی می‌یابد که پیش از عمل، کار خود را در آیینه معیارهای اخلاقی بیازماید. تعارض میان «ضرورت‌های حرفه‌ای» و «بایدهای اخلاقی» همانند جریانی خاموش اما نیرومند، انتخاب‌های ما را در مسیرهای دشوار به تردید وامی‌دارد.
کتاب *کاربست فلسفه در اخلاق حرفه‌ای* در پاسخ به این برزخ‌های زنده نوشته شده است؛ اثری که نه صرفاً در پی ارائه توصیه‌های عمومی، بلکه به دنبال ساخت یک چارچوب فلسفی است که بتواند در دل موقعیت‌های واقعی، راهی برای انتخاب آگاهانه و توجیه‌پذیر نشان دهد.
۲. نویسنده – کاظم طیبی‌فرد
کاظم طیبی‌فرد، اصالتاً طالقانی و زاده تهران (۱۳۶۰)، از جمله چهره‌هایی است که مسیر علمی و حرفه‌ای‌اش پیوندی استوار میان آموزش، پژوهش و نوشتار برقرار کرده است. او معلم رسمی آموزش و پرورش استان البرز با بیش از پانزده سال سابقه خدمت است و از سال ۱۳۸۶ به عنوان پژوهشگر در «دایرةالمعارف بزرگ اسلامی» فعالیت می‌کند؛ همکاری‌ای که از سال ۱۳۹۰ با انتشار آثاری به نام او در زمره مولفان همین مرکز نیز ادامه یافته است.
علاوه بر این، طیبی‌فرد در عرصه روزنامه‌نگاری نیز دستی پُر دارد؛ از تحریر در روزنامه‌های «حیات نو، اعتماد و شرق» گرفته تا نگارش و مشارکت در تهیه مقالات علمی تخصصی در نشریات معتبر. او عضو «انجمن فلسفه دین ایران» و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی است.
مسیر تحصیلی او نیز بر پایه پیگیری پیوسته و عمیق استوار است: دانش‌آموخته کارشناسی الهیات و کارشناسی ارشد فلسفه دین از دانشگاه تهران، و دانشجوی دکترای فلسفه تطبیقی در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد که در مرحله دفاع از رساله قرار دارد.
طیبی‌فرد شاگرد استادانی بوده که از ستون‌های فکری و فرهنگی ایران معاصرند: استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی، مرحوم استاد آذرتاش آذرنوش، مرحوم استاد سید جواد طباطبایی، استاد مصطفی ملکیان و دیگر بزرگان فلسفه و علوم انسانی. این هم‌نشینی فکری، در شکل‌گیری نگرش تحلیلی و ژرفای نگاه او به نسبت فلسفه و اخلاق سهمی بسزا داشته است.
۳. ماهیت و ایده محوری کتاب
۳.۱. بررسی فلسفی اخلاق حرفه‌ای
این اثر، اخلاق حرفه‌ای را به روش فلسفی بررسی می‌کند. فلسفه در اینجا به معنای اتکا به عقل خودفرمانروا است؛ عقلی که از وابستگی به سنت، ترس، یا هنجارهای تحمیلی آزاد بوده و توان داوری مستقل دارد.
۳.۲. طبقه‌بندی نگرش‌های فلسفی به اخلاق
نویسنده دو محور اصلی را برای دسته‌بندی دیدگاه‌ها برمی‌گزیند:
الف) محور ماهیت:
۱. وظیفه‌گرایی: عمل به باید و نبایدهای اخلاقی یک وظیفه است.
۲. نتیجه‌گرایی: معیار اخلاقی بودن، پیامد اخلاقی عمل است.
ب) محور ذات:
۱. طبیعت‌گرایی: احکام اخلاقی، واقعیت‌های طبیعی‌اند.
۲. شهودگرایی: احکام اخلاقی از شهودمان نسبت به جهان پدید می‌آیند.
۳. عاطفه‌گرایی: احکام اخلاقی بیانگر احساس یا موضع عاطفی ما هستند.
ترکیب این دو محور، شش موضع کلیدی در فلسفه اخلاق پدید می‌آورد:
۱. نتیجه‌گرایی طبیعت‌گرایانه
۲. نتیجه‌گرایی شهودگرایانه
۳. نتیجه‌گرایی عاطفه‌گرایانه
۴. وظیفه‌گرایی طبیعت‌گرایانه
۵. وظیفه‌گرایی شهودگرایانه
۶. وظیفه‌گرایی عاطفه‌گرایانه
۴. ساختار فصول و مسیر بحث
- فصل اول: رهیافت کلی – تعریف مسأله، ضرورت بررسی فلسفی، و تبیین مفاهیمی چون اخلاق و نسبت آن با حرفه
- فصل دوم: تمهیدات لازم – چرایی فلسفی بودن این بحث و تمایز میان فلسفه اخلاق و علم اخلاق
- فصل سوم: ورودیّه – معرفی انواع اخلاق‌گرایی فلسفی و کاربرد آن‌ها، با تمرکز بر نتیجه‌گرایی اخلاقی
- فصل چهارم و پنجم: گزینه‌های پیش رو – بررسی و نقد گونه‌های مختلف نتیجه‌گرایی و وظیفه‌گرایی در سه رویکرد طبیعت‌گرایی، شهودگرایی و عاطفه‌گرایی
ضمائم چاپ دوم
در چاپ دوم، نویسنده سه ضمیمه ارزشمند برای روشن‌تر شدن هدف کتاب افزوده است:
۱. «دروغ» – رویکرد فیلسوفان به راست‌گویی و دروغ
۲. «عقلانی زیستن» – استلزامات معرفت‌شناختی عقلانیت در زندگی روزمره
۳. «فضائل اخلاقی در فلسفه افلاطون» – نقش فضائل در اخلاق حرفه‌ای
۵. ورود به فلسفه – از کلی به جزئی
مطابق سنت سقراطی، فلسفه نه مجموعه‌ای محفوظات، بلکه شیوه‌ای برای بازاندیشی زندگی است:
«زندگی نیازموده ارزش زیستن ندارد»
این شعار به معنای ضرورت بازنگری در باورها و پذیرش فقط آنچه عقلانی است تعبیر می‌شود. نویسنده پنج منبع معرفت را چنین می‌شمارد: درون‌نگری، شهود حسی، حافظه، گواهی، و عقل.
۶. قوت‌ها و نقدها
قوت‌ها:
- ترکیب ساختاریافته مباحث نظری با نمونه‌های عملی
- زبان شفاف و در عین حال ادبی
- پیوند میان سنت فلسفی و مسائل روز حرفه‌ای
- تنوع منابع و استناد به پژوهش‌های معتبر
نقدها:
۱. پیچیدگی در برخی بخش‌ها برای خواننده غیرمتخصص
۲. غلبه تحلیل نظری بر داده‌های تجربی
۳. کمبود تمرین‌ها یا پرسش‌های تعاملی جهت تسهیل کاربرد عملی مباحث
۷. ارزیابی و ارزش کتاب
کتاب توانسته با ترکیبی از چارچوب نظری منسجم، مثال‌های واقعی، پایبندی به روش تحلیل فلسفی و استفاده گسترده از منابع معتبر، فاصله میان «فلسفه موجود در کتابخانه» و «اخلاق مورد نیاز در دفتر کار» را کاهش دهد.