مریم کوشکی
سه‌شنبه‌های گفت‌وگو 39 (راهبردی برای صلح، همزیستی در عصر تفرقه‌ها)
موضوع: «بخشش؛ نه ضعف که قدرت؛ راهبردی برای صلح و همزیستی در عصر تفرقه‌ها»
سخنران:سرکار خانم فاطمه قدم، عضو شورای مرکزی حزب اراده ملت ایران
تاریخ: ۱۴ مرداد ۱۴۰۴
سه‌شنبه‌های گفت‌وگو
مقدمه
نشست این هفته با حضور جمعی از فعالان فکری، دانشجویان، پژوهشگران و اعضای حزب اراده ملت ایران، در فضایی صمیمی و همزمان آکادمیک برگزار شد. این جلسه، فرصتی ارزشمند برای تأمل جمعی درباره ریشه‌های خشونت و امکان صلح و همزیستی در جهان پرآشوب کنونی بود؛ جایی که صدای تَفَرُقه‌ها و بحران‌های منطقه‌ای و جهانی، بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد.
سخنرانی خانم فاطمه قدم، ضمن ارائه تحلیلی عمیق، کوشید پنجره‌ای نو به سوی مفاهیم «بخشش»، «آشتی» و نقش آنها در حل منازعات بگشاید. تأکید ایشان بر ارزش گفت‌وگو، همدلی و بازخوانی تجربیات تلخ و آموزنده بشر، سرآغازی الهام‌بخش برای نشست بود.
محورهای اصلی سخنرانی
۱. نگاهی فلسفی به ریشه‌های خشونت – «انسان، گرگ انسان یا ذاتاً نیک؟»
خانم قدم سخنان خود را با مرور اندیشه‌های کلاسیک پیرامون ماهیت انسان آغاز کردند.
- با ارجاع به اثر ماندگار توماس هابز، «لویاتان»، به بحث وضعیت طبیعی، فقدان قانون و ظهور «جنگ همه علیه همه» پرداخته شد. بر این نکته تأکید گردید که طبق تحلیل هابز، در غیاب نهادهای بازدارنده، خودخواهی و میل به بقاء انسان‌ها را به مسیر خشونت و نزاع می‌کشاند.
- در نقطه مقابل، دیدگاه‌های متفکرانی چون ژان ژاک روسو و جان لاک مطرح شد که معتقد بودند فساد انسان محصول شرایط اجتماعی و سیاسی است و انسان در اصل، نیک‌سرشت یا دست‌کم صاحب حقوق طبیعی است.
- بحث در این نقطه بر تمایز ریشه‌های فردی و ساختاری خشونت، و توان انسان برای انتخاب مسیرهای متفاوت در شرایط مختلف تأکید داشت.
۲. عبرت‌های تاریخی: قرن بیستم، قرنی در آتش و خاکستر
در ادامه، سخنران با نگاهی گذرا اما ژرف به تاریخ معاصر، نمودهای عینی خشونت و نتایج ویرانگر آن را بازخوانی کردند:
- جنگ جهانی اول و دوم _نماد پلیدی ناسیونالیسم افراطی و رقابت‌های مخرب دولتی_ و فجایع آن، چون هولوکاست و بمباران‌های اتمی، از نظرگاه خانم قدم نه تنها صفحه‌ای سیاه در تاریخ بشر، بلکه زنگ خطری دائمی برای تکرار نابخردی‌هاست.
- تأسیس نهادهایی مثل «جامعه ملل» و سرانجام «سازمان ملل متحد»، نتیجه مستقیم تجربه فجایع انسانی بود؛ تلاشی برای جلوگیری از بازتولید دور باطل جنگ و تخریب.
۳. خاورمیانه امروز؛ پیوند گذشته تلخ با واقعیت‌های پرخطر
بخش مهمی از نشست، به تحلیل وضعیت بحرانی خاورمیانه اختصاص داشت؛
- سخنران با نگاهی تاریخی به ریشه‌های بحران پرداخت؛ از تاثیر طولانی‌مدت جنگ‌های صلیبی بر حافظه جمعی منطقه، تا فروپاشی امپراتوری عثمانی و تعیین مرزهای مصنوعی توسط قدرت‌های استعماری بر اساس توافق‌نامه سایکس-پیکو. این تحولات بستر مناسبی برای شکل‌گیری بی‌ثباتی و تنش‌های سیاسی، قومی و مذهبی، در بسیاری از کشورهای منطقه شد.
- شکل‌گیری نظام‌های سیاسی دست‌نشانده و شکننده، ظهور جریان‌های اسلام‌گرای تندرو، و دخالت‌های خارجی از جمله عوامل تداوم بحران معرفی گردید.
- با ورود به عصر معاصر، پس از فروپاشی نظام دوقطبی، حضور گروه‌هایی همچون القاعده و داعش و گسترش خشونت فرقه‌ای، همچنین بی‌ثباتی عمیق‌تر ناشی از «بهار عربی» مورد بررسی قرار گرفت.
۴. الگوی بخشش و آشتی؛ از تأملات آکادمیک تا تجربه‌های زیسته
در بخش بعدی، خانم قدم با مروری بر اندیشه‌های هانا آرنت، مفهوم «بخشش» را به عنوان شکستن زنجیره‌های انتقام و امکان آغاز دوباره مطرح کردند:
- به باور آرنت، بخشش نه به معنی فراموشی، بلکه رهایی از گذشته و بازگشایی راه برای ساختن آینده‌ای متفاوت است.
- در مقام عمل، نمونه چشمگیر آن را می‌توان در رویکرد نلسون ماندلا و تشکیل «کمیسیون حقیقت و آشتی» آفریقای جنوبی مشاهده کرد. این تجربه، که از تلخ‌ترین خاطرات انسانی برخاسته بود، نشان داد راه نجات یک جامعه نه در انتقام، که در قدرت اخلاقی و جمعی برای آشتی و بخشش متقابل است.
- خانم قدم این بخش از سخنرانی را با تأکید بر اینکه «بخشش، اوج قدرت و خرد انسانی است» به پایان رساندند.
نتیجه‌گیری و پیامدهای نشست
در جمع‌بندی، سخنران بار دیگر بر لزوم انتخابی آگاهانه میان چرخه بی‌پایان خشونت و راه دشوار اما پرفروغ آشتی و گفت‌وگو تأکید نمودند.
پیام اصلی سخنرانی این بود که جامعه ایرانی و دیگر ملت‌های منطقه، فارغ از میراث سنگین گذشته، می‌توانند آینده‌ای متفاوت بسازند؛ اگر شجاعت ترک کینه و تمرین مستمر بخشش را داشته باشند.
در انتهای نشست، حضار با طرح دیدگاه‌ها و سؤالات خود، فضای مفاهمه و تضارب آرا را تقویت کردند. اتفاق نظر جمعی بر آن بود که تقویت فضای گفت‌وگو و تمرین صلح فردی و جمعی می‌تواند گامی اساسی در اصلاح مناسبات اجتماعی و کاستن از دامنه خشونت در سطوح مختلف باشد.